Soạn Thực hành Tiếng Việt trang 36 – Văn 11 Kết nối tri thức

* Đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết

Câu 1 (trang 36 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Nhận xét các đặc điểm của ngôn ngữ nói được mô phỏng, tái tạo trong hai đoạn trích dưới đây:

a. Hắn giương mắt nhìn thị, không hiểu. Thật ra lúc ấy hắn cũng chưa nhận ra thị là ai. Hôm nay thị rách quá, áo quần tả tơi như tổ đỉa, thị gầy sọp hẳn đi, trên cái khuôn mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt.

– Hôm ấy leo lẻo cái mồm hẹn xuống, thế mà mất mặt.

À, hắn nhớ ra rồi, hắn toét miệng cười.

– Chả hôm ấy thì hôm nay vậy. Này hẵng ngồi xuống ăn miếng giầu đã.

– Có gì ăn thì ăn, chả ăn giầu.

Thị vẫn đứng cong cớn trước mặt hắn.

– Đấy, muốn ăn gì thì ăn.

Hắn vỗ vỗ vào túi.

– Rích bố cu, hở!

Hai con mắt trũng hoáy của thị tức thì sáng lên, thị đon đả:

– Ăn thật nhá! Ừ ăn thì ăn sợ gì.

Thế là thị ngồi sà xuống, ăn thật. Thị cắm đầu ăn một chặp bốn bát bánh đúc liền chẳng chuyện trò gì. Ăn xong thị cầm dọc đôi đũa quệt ngang miệng, thở:

– Hà, ngon! Về chị ấy thấy hụt tiền thì bỏ bố.

Hắn cười:

– Làm đếch gì có vợ. Này nói đùa chứ có về với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng về.

(Kim Lân, Vợ nhặt)

b. Thoáng nhìn qua, cụ đã hiểu cơ sự rồi. Làm lý trưởng rồi chánh tổng, bây giờ lại đến lượt con cụ làm lí trưởng, những việc như thế này cụ không lạ gì. Cụ hãy quát mấy bà vợ đang xưng xỉa chực tâng công với chồng:

– Các bà đi vào nhà; đàn bà chỉ giỏi lôi thôi, biết gì?

Rồi quay lại bọn người làng, cụ dịu giọng hơn một chút:

– Cả các ông, các bà nữa, về đi thôi chứ! Có gì mà lại xúm lại như thế này?

Không ai nói gì, người ta lảng dần đi. Vì nể cụ bá cũng có, nhưng vì nghĩ đến sự yên ổn của mình cũng có: người nhà quê vốn ghét lôi thôi? Ai dại gì mà đứng ì ra đấy, có làm sao họ triệu mình đi làm chứng! Sau còn trơ lại Chí Phèo và cha con cụ bá. Bây giờ cụ mới lại gần hắn, khẽ lay và nói:

– Anh Chí ơi! Sao anh lại làm ra thế?

Chí Phèo lim dim mắt, rên lên:

– Tao chỉ liều chết với bố con nhà mày đấy thôi. Nhưng tao mà chết thì có thằng sạt nghiệp, mà còn rũ tù chưa biết chừng.

Cụ bá cười nhạt, nhưng tiếng cười giòn giã lắm; người ta bảo cụ hơn người cũng bởi tại cái cười:

– Cái anh này nói mới hay! Ai làm gì anh mà anh phải chết? Đời người chứ có phải con ngóe đâu? Lại say rồi phải không?

Rồi, đổi giọng, cụ thân mật hỏi:

– Về bao giờ thế? Sao không vào tôi chơi, đi vào nhà uống nước.

Thấy Chí Phèo không nhúc nhích, cụ tiếp luôn:

– Nào đứng lên đi. Cứ vào đây uống nước đã. Có cái gì, ta nói chuyện tử tế với nhau. Cần gì phải làm thanh động lên như thế, người ngoài biết, mang tiếng cả.

Rồi vừa xốc Chí Phèo, cụ vừa phàn nàn:

– Khổ quá, giá có tôi ở nhà thì có đâu đến nỗi. Ta nói chuyện với nhau, thế nào cũng xong. Người lớn cả, chỉ một câu chuyện với nhau là đủ. Chỉ tại thằng lí Cường nóng tính không nghĩ trước sau. Ai, chứ với nó còn có họ kia đấy.

Trả lời:

a. Ngôn ngữ nói trong đoạn trích văn bản “Vợ nhặt” – Kim Lân:

– Ngôn ngữ nói xuất hiện trong một tình huống giao tiếp cụ thể, khi Tràng gặp lại thị lần thứ hai.

– Hình thức tiếp xúc: Giao tiếp trực tiếp, với sự tương tác qua lại giữa hai nhân vật (thị và Tràng) và phản hồi tức khắc.

– Phương tiện ngôn ngữ: Dùng âm thanh.

– Phương tiện hỗ trợ: Các cử chỉ, điệu bộ như “cong cớn”, “thị đon đả”, ánh mắt và nét mặt đều góp phần tạo nên sự sống động cho ngôn ngữ.

– Ngôn ngữ sử dụng: Khẩu ngữ, từ ngữ địa phương, biệt ngữ (ví dụ: “leo lẻo cái mồm”, “ăn miếng giầu đã”, “hở”, “đấy”).

b. Ngôn ngữ nói trong đoạn trích văn bản “Chí Phèo” – Nam Cao:

– Ngôn ngữ nói xuất hiện trong tình huống Chí Phèo đến nhà Bá Kiến để rạch mặt ăn vạ.

– Hình thức tiếp xúc: Giao tiếp trực tiếp giữa các nhân vật (Chí Phèo và Bá Kiến), với sự phản hồi ngay lập tức và đổi vai trong đối thoại.

– Phương tiện ngôn ngữ: Sử dụng âm thanh.

– Phương tiện hỗ trợ: Các biểu hiện qua ngữ điệu, nét mặt, hành động như “rên lên”, “xưng xỉa chực tâng công”, đều góp phần diễn đạt cảm xúc và thái độ của các nhân vật.

– Ngôn ngữ sử dụng: Khẩu ngữ, từ ngữ địa phương và biệt ngữ (ví dụ: “đứng ỳ ra”, “đấy thôi”, “con ngóe đâu”).

Câu 2 (trang 38 sgk Ngữ văn 11 Tập 1):  Phân tích các đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ viết trong đoạn trích sau:

Cái đói đã tràn đến xóm này tự lúc nào. Những gia đình từ vùng Nam Định, Thái Bình, đội chiếu lũ lượt bồng bế, dắt díu nhau lên xanh xám như những bóng ma, và nằm ngổn ngang khắp lều chợ. Người chết như ngả rạ. Không buổi sáng nào người trong làng đi chợ không gặp ba bốn cái thây nằm còng queo bên đường. Không khí vẩn lên mùi gây của xác người. […]

Ngã tư xóm chợ về chiều càng xác xơ, heo hút. Từng trận gió từ cánh đồng thổi vào, ngăn ngắt. Hai bên dãy phố, úp súp, tối om, không nhà nào có ánh đèn, lửa. Dưới những gốc đa, gốc gạo xù xì, bóng những người đói dật dờ đi lại lặng lẽ như những bóng ma. Tiếng quạ trên mấy cây gạo ngoài bãi chợ cứ gào lên từng hồi thê thiết.

(Kim Lân, Vợ nhặt)

Trả lời: Đặc điểm ngôn ngữ viết trong đoạn trích văn bản “Vợ nhặt” – Kim Lân:

– Tình huống giao tiếp: Ngôn ngữ viết không có sự tiếp xúc trực tiếp giữa người kể và người đọc. Đây là lời người kể chuyện nên ngôn ngữ được lựa chọn, suy ngẫm và gọt giũa cẩn thận.

– Phương tiện ngôn ngữ: Sử dụng chữ viết làm phương tiện biểu đạt chính.

– Phương tiện hỗ trợ: Dấu câu được sử dụng để tạo nên nhịp điệu và cấu trúc rõ ràng cho đoạn văn.

– Hệ thống các yếu tố ngôn ngữ:

+ Từ ngữ: Được lựa chọn tỉ mỉ, sử dụng từ ngữ phổ thông và phù hợp với bối cảnh câu chuyện, giúp mô tả chân thực cảnh đói khổ của con người.

+ Câu: Cấu trúc câu rõ ràng, mạch lạc. Đặc biệt, các câu trong đoạn trích thường dài và phức hợp, chứa nhiều thành phần mô tả, tạo nên hình ảnh sinh động và giàu cảm xúc.

+ Đoạn văn: Có kết cấu chặt chẽ, liên kết logic giữa các câu, tạo nên một dòng chảy mạch lạc của câu chuyện, giúp người đọc hình dung rõ nét về cảnh đói kém, u ám trong bối cảnh xã hội lúc bấy giờ.